در  سوگ یگانه موسیقی خراسان، استاد حسین یگانه

ضحی زردکانلو | شهرآرانیوز؛ حال حسین یگانه حین نواختن و خواندن منحصر به خود او بود. در برنامه‌ای «استاد آن قدر در خود غرق بود که شکستگی استخوان انگشت خویش را به خاطر هجوم بی وقفه مضراب بر ساز در هنگام اجرا حس نکرد.» آنچه خواندید، شرح حالی از هنرمند فقید خراسانی، حسین یگانه، از زبان محمدرضا درویشی، پژوهشگر موسیقی مقامی، است که در کتاب «از میان سرود‌ها و سکوت ها»، ص ۴۲ منتشر شده است.

سی سال پیش در چنین روزی، یکی از ستارگان پرفروغ آسمان موسیقی خراسان خاموش شد و حاج حسین یگانه در هفتاد و چهارسالگی بدرود حیات گفت. حاج حسین یگانه سال ۱۲۹۷ در روستای داغیان از توابع قوچان به دنیا آمد. او دوتار را به سبک قدیم می‌نواخت، اما پس از آشنایی با استاد محمد جوزانی، نواختن ماهرانه دوتار را از او آموخت. غلامحسین زیره نیز از دیگر استادان مرحوم یگانه بود. اما اکنون نام او آن چنان در میان اسامی هنرمندان موسیقی خراسان می‌درخشد که نشان از آن دارد که یگانه از استادان خود پیشی گرفت و یکه تاز شد.

او با صدای گرم و رسای خود در آثار نمایشی مثل شبیه خوانی و نوحه خوانی در هیئت‌های مذهبی حضور فعالی داشت. یگانه با هنر نقالی هم آشنایی کامل داشت و به خوبی شاهنامه فردوسی می‌خواند.

«شاه اسماعیل»، «زهره و طاهر»، «اصلی و کرم»، «کور اوغلی»، «غریب و شاه صنم»، «لیلی و مجنون»، «گل افروز و دوست محمد» ازجمله داستان‌های نام آشنایی است که با ساز و نوای یگانه‌های خراسان نسل به نسل و سینه به سینه روایت شده است. به باور پژوهشگران موسیقی مقامی، این بخش از فرهنگ شفاهی موسیقی خراسان تا اندازه‌ای تأثیرگذار عمل کرد که به سرزمین‌های مرکزی فلات ایران نیز نفوذ کرده است.
اما بخش دیگر موسیقی شمال خراسان، مقام‌های نواحی این منطقه است که به هفت مقام شهرت دارد و محمد حسین یگانه به همراه حاج قربان سلیمانی، هر کدام به شیوه خود، این مقام‌ها را اداره می‌کردند. در ادامه، به سراغ هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی مقامی، رفته ایم و درباره ویژگی‌های بارز و ارزشمند مرحوم حاج حسین یگانه گپ زده ایم که پیش روی شماست.

یگانه، یک گام جلوتر از سایر بخشی‌ها

جاوید درباره ویژگی‌های بارز مرحوم حسین یگانه می‌گوید: استاد یگانه بزرگ جزو آخرین بازماندگان بخشی‌های کامل شمال خراسان بود؛ چون هم خودبندی می‌دانست، هم درمانگری و طبابت، هم ساز‌ می‌ساخت و هم به خوبی آهنگ سازی می‌کرد و ساز‌ می‌نواخت. او یک بخشی کامل بود.

به باور جاوید، یگانه جزو بخشی‌های خود بند و حتی یک گام جلوتر از سایر آن‌ها بود. گذشته از این، او تبحر ویژه‌ای در هنر‌های آیینی، تعزیه خوانی، شبیه خوانی و روایتگری داشت و جزو معدود بخشی‌های ۲۴ کتابی بود، چون ۲۴ داستان و منظومه قدیمی را می‎دانست و روایت می‎کرد.

او همچنین با بیان اینکه استاد یگانه سواد مکتبی داشت، یادآور می‌شود: این هنرمند فقید ۱۰ هزار بیت را حفظ بود. من در نسل گذشته بخشی‌های خراسان، چه در شمال و چه در جنوب، مانند استاد یگانه زیاد دیده ام، ولی در نسل میانه و نسل جدید متأسفانه مانند این افراد دیگر نیست.

به گفته جاوید، آثار به جا مانده از استاد یگانه توسط فوزیه مجد جمع آوری و از طریق مؤسسه ماهور منتشر شده است. همچنین در صدا وسیمای خراسان رضوی در دهه ۵۰ و ۶۰ آثار خوبی از یگانه ضبط شده که اکنون در آرشیو صدا وسیما موجود است؛ زیرا یگانه جزو اولین بخشی‌هایی است که در رادیو خراسان فعالیت داشته و آثارش ضبط شده است.

این پژوهشگر موسیقی مقامی در پایان ابراز امیدواری می‌کند محمد، موسی الرضا و حمید، سه پسر استاد یگانه با همکاری هم میراث پدرشان را به نسل امروز معرفی کنند.

او با بیان خاطره‌ای از حسین یگانه، سخنانش را به انجام می‎رساند: «آخرین باری که استاد را دیدم، دهه ۶۰ در صدا وسیمای استان بود. او به من گفت: هوشنگ جان ما یک زمانی یگانه بودیم، حالا بیگانه شده ایم.»